Οι τρίτοι γομφίοι είναι τα τελευταία δόντια που αναπτύσσονται και εμφανίζονται στο στόμα μεταξύ 17 και 23 ετών, όταν τελειώνει η εφηβεία και ξεκινάει η περίοδος της ενηλικίωσης.
Αυτός είναι ο λόγος που έχουν ονομαστεί σωφρονιστήρες ή φρονιμίτες. Επειδή όμως η ανατολή τους αρχίζει μετά το τέλος της σκελετικής ανάπτυξης πολλές φορές δεν βρίσκουν χώρο για να βγουν στο στόμα και έτσι παραμένουν έγκλειστοι ή ημιέγκλειστοι.
Τι είναι έγκλειστο και τι ημιέγκλειστο δόντι
Όταν ένα δόντι δεν έχει εμφανιστεί στο στόμα μετά την κανονική ηλικία ανατολής του ονομάζεται έγκλειστο ενώ αν φαίνεται μόνο ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο τμήμα του ονομάζεται ημιέγκλειστο. Τα δόντια αυτά παραμένουν ακίνητα στη θέση που βρίσκονται αφού δεν έχουν πλέον το δυναμικό να μετακινηθούν μέχρι είτε να αφαιρεθούν προληπτικά είτε να δημιουργήσουν κάποιο πρόβλημα.
Η συχνότερη αιτία που ένα δόντι παραμένει έγκλειστο ή ημιέγκλειστο είναι η έλλειψη χώρου. Σπανιότερα μπορεί η παρουσία ενός εμποδίου ή ένας τραυματισμός του δοντιού σε μικρότερη ηλικία να είναι οι αιτίες που δεν καταφέρνει να ανατείλει.
Τα συχνότερα δόντια που παραμένουν έγκλειστα ή ημιέγκλειστα είναι οι φρονιμίτες. Εννέα στα δέκα άτομα έχουν τουλάχιστον έναν έγκλειστο ή ημιέγκλειστο φρονιμίτη και ακολουθούν με πολύ μικρότερη συχνότητα οι κυνόδοντες.
Τι προβλήματα δημιουργεί ένας έγκλειστος ή ημιέγκλειστος φρονιμίτης
Η παρουσία εγκλείστων φρονιμιτών, σύμφωνα με την άποψη πολλών ειδικών, φαίνεται να αποτελεί έναν από τους παράγοντες που δημιουργούν συνωστισμό στα μπροστινά δόντια και υποτροπή της ορθοδοντικής θεραπείας κατά την προσπάθεια ανατολής τους.
Η περιοχή που βρίσκεται ο φρονιμίτης είναι δύσκολο να καθαριστεί και εύκολα αναπτύσσονται βακτήρια. Έτσι όταν ο φρονιμίτης επικοινωνεί με το στοματικό περιβάλλον, είναι ημιέγκλειστος δηλαδή, σχεδόν πάντα δημιουργεί μολύνσεις στα ούλα που τον περιβάλλουν.
Οι μολύνσεις αυτές (περιστεφανίτιδα) εκδηλώνονται με πόνο, πρήξιμο, περιορισμό στο άνοιγμα του στόματος, ερυθρότητα και κακοσμία. Μπορεί να είναι από ήπιες μέχρι πολύ έντονες, να παραμείνουν τοπικά ή και να επεκταθούν. Έχουν την τάση να υποτροπιάζουν αν δεν αφαιρεθεί ο υπεύθυνος φρονιμίτης.
Ο ημιέγκλειστος φρονιμίτης λόγω της περιοχής που βρίσκεται δεν μπορεί να καθαριστεί σωστά και έτσι πολύ γρήγορα και ο ίδιος τερηδονίζεται και αποκτάει σοβαρά περιοδοντικά προβλήματα που επεκτείνονται και στον διπλανό τραπεζίτη.
Ο έγκλειστος φρονιμίτης πολύ συχνά χαλάει το διπλανό δόντι που πιέζει ή απορροφάει τη ρίζα του.
Σπάνια μπορεί να δημιουργηθει μία κύστη με υγρό ή ακόμα και κάποιος όγκος γύρω από τον φρονιμίτη. Όσο μεγαλώνει η βλάβη οδηγεί σε πιο σοβαρά προβλήματα διότι κάνει ζημιά σε διπλανά δόντια, σε νεύρα και άλλα ανατομικά στοιχεία και αδυνατίζει το κόκκαλο της γνάθου.
Πότε πρέπει να βγαίνει ένας φρονιμίτης ;
Είναι αυτονόητο ότι οι φρονιμίτες που είτε έχουν πρόβλημα οι ίδιοι είτε δημιουργούν προβλήματα σε διπλανά δόντια και στις γνάθους θα πρέπεινα αφαιρούνται. Πιο συγκεκριμένα όταν:
• Παρουσιάζουν οποιαδήποτε οδοντική παθολογία (τερηδόνα, περιοδοντίτιδα) οι ίδιοι
• Εμφανίζουν συχνές υποτροπές περιστεφανίτιδας
• Δημιουργούν βλάβες σε διπλανά δόντια
• Είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία κύστεων ή πολύ σπάνια όγκων
Πρέπει να βγαίνουν οι φρονιμίτες που δεν δημιουργούν κανένα πρόβλημα;
Φρονιμίτες που έχουν εμφανιστεί στο στόμα και λειτουργούν
Οι φρονιμίτες αυτοί εφόσον δεν έχουν την παραμικρή νόσο και βρίσκονται σε ένα υγιές περιβάλλον με υγιή ούλα δεν χρειάζεται να αφαιρούνται. Ενδείκνυται όμως να παρακολουθούνται συστηματικά καθότι είναι, λόγω θέσης στο στόμα, επιρρεπείς σε προβλήματα και συστήνουμε την εξαγωγή τους στις περιπτώσεις που παρουσιαστεί κάποιας μορφής οδοντική παθολογία.
Φρονιμίτες που είναι είτε ημιέγκλειστοι είτε έγκλειστοι και δεν λειτουργούν
Είναι απολύτως κατανοητό ότι οι περισσότεροι ασθενείς είναι επιφυλακτικοί στο να ξεκινήσουν μια χειρουργική διαδικασία, για την οποία ακούγονται έτσι αλλιώς φοβερά πράγματα, χωρίς ποτέ να έχουν αντιμετωπίσει πρόβλημα από τους φρονιμίτες τους. Αυτό που είναι βέβαιο όμως είναι ότι η απουσία πόνου και ενοχλημάτων σήμερα δεν σημαίνει απαραίτητα και απουσία προβλημάτων από τους φρονιμίτες στο μέλλον.
Τόσο η American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons όσο και η British Association of Oral and Maxillofacial Surgeons στηριζόμενες σε τεκμηριωμένες επιστημονικές έρευνες προτείνουν όλοι οι ασθενείς να εξετάζονται σε νεαρή ηλικία από έναν ειδικευμένο στοματικό και γναθοπροσωπικό χειρουργό ο οποίος έχει την ικανότητα να σταθμίσει τα οφέλη από μία έγκαιρη εξαγωγή των φρονιμιτών και την αποφυγή μελλοντικών προβλημάτων με την επιβάρυνση του ασθενή από τη χειρουργική επέμβαση.
Η χειρουργική αφαίρεση των φρονιμιτών είναι ευκολότερη σε νέους ασθενείς επειδή και η ρίζα τους δεν είναι τελείως διαπλασμένη αλλά και το οστό της γνάθου είναι πιο μαλακό. Η αφαίρεση φρονιμιτών σε μεγαλύτερες ηλικίες γίνεται πιο δύσκολη αφού οι ρίζες έχουν πλήρως διαπλαστεί, μπορεί να εμπλέκουν παρακείμενα νεύρα ή το ιγμόρειο και το κόκκαλο είναι πολύ πιο σκληρό.
Υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι η αφαίρεση των φρονιμιτών με διαπλασμένο μόνο το 1/3 της ρίζας (σπέρματα) σχετίζεται με μικρότερο ποσοστό μετεγχειρητικών επιπλοκών που η συχνότητα εμφάνισής τους αυξάνεται, ούτως η άλλως, μετά την ηλικία των 25 ετών.
Πιστεύουμε λοιπόν, στηριζόμενοι σε έγκριτες επιστημονικές έρευνες αλλά και στη πολύχρονη εμπειρία μας, ότι οι φρονιμίτες που είναι είτε ημιέγκλειστοι είτε έγκλειστοι και που δεν πρόκειται να γίνουν λειτουργικοί ακόμα και αν δεν δημιουργούν κάποιο πρόβλημα πρέπει να αφαιρούνται το συντομότερο δυνατό μετά την ανακάλυψη τους.
Καλό είναι η επέμβαση να γίνεται προγραμματισμένα μετά την ηλικία των 14-15 που έχει συνήθως διαπλαστεί το 1/3 της ρίζας εξασφαλίζοντας έτσι εκτός από την ευκολία της επέμβασης και την άριστη επούλωση της περιοχής, την καλύτερη περιοδοντική οστική ανάπλαση και την αποφυγή μελλοντικών προβλημάτων.
Χειρουργική εξαγωγή ενός ημιεγκλείστου η εγκλείστου φρονιμίτη
Η εξαγωγή των φρονιμιτών που έχουν ανατείλει και λειτουργούν κανονικά είναι αντίστοιχη με την εξαγωγή κάθε άλλου δοντιού και μπορεί να γίνει χωρίς πρόβλημα είτε από τον γενικό οδοντίατρο είτε από τον ειδικευμένο γναθοχειρουργό.
Η χειρουργική όμως εξαγωγή πρέπει να εκτελείται από χειρουργούς που έχουν ειδική εκπαίδευση και εμπειρία. Αν και πολλοί γενικοί και ειδικοί οδοντίατροι έχουν τις απαραίτητες ικανότητες να εκτελέσουν μία τέτοια επέμβαση, μόνο ο στοματικός και γναθοπροσωπικός χειρουργός έχει την εξειδικευμένη εκπαίδευση όπως και την εμπειρία για να ολοκληρώσει αυτή την επέμβαση ανώδυνα, γρήγορα και με την λιγότερη δυνατή μετεγχειρητική επιβάρυνση για τον ασθενή. Επιπλέον διαθέτει και τις απαιτούμενες γνώσεις για να αντιμετωπίσει και τυχόν διεγχειρητικές ή μετεγχειρητικές επιπλοκές με ασφάλεια και επιτυχία.
Πρώτη επίσκεψη
Ο στοματικός και γναθοπροσωπικός χειρουργός αρχικά θα σας εξετάσει κλινικά και θα μελετήσει την ακτινογραφία. Η βασική και απαραίτητη ακτινογραφία για σωστή εκτίμηση ενός φρονιμίτη είναι η πανοραμική ακτινογραφία. Η κλασσική μικρή οδοντιατρική ακτινογραφία δεν προσφέρει τις απαραίτητες πληροφορίες για αντικειμενική εκτίμηση. Σε κάποιες περιπτώσεις λόγω της θέσης του φρονιμίτη και της γειτνίασης του με ανατομικά μόρια όπως το κάτω φατνιακό νεύρο μπορεί να ζητηθεί ένα Dental Scan, μία εξειδικευμένη ακτινογραφία που προσφέρει πληροφορίες αντίστοιχες με την κλασσική αξονική αλλά με πολύ λιγότερη ακτινοβολία και ταλαιπωρία για τον ασθενή.
Θα σας εξηγήσει γιατί πρέπει να αφαιρέσετε τους φρονιμίτες σας και θα σας ενημερώσει για την χειρουργική διαδικασία όπως και για τη μετεγχειρητική πορεία. Σε αυτό το στάδιο θα σας αναφέρει πιθανές επιπλοκές αλλά και θα απαντήσει σε κάθε σας ερώτηση σχετικά με τη διαδικασία της χειρουργικής επέμβασης. Στο ιατρικό ιστορικό που θα σας ρωτήσει να είσαστε προσεκτικοί στο να πείτε με ακρίβεια κάθε σοβαρή ασθένεια που έχετε περάσει όπως και τυχόν φάρμακα που παίρνετε, άσχετα αν τα θεωρείτε σχετικά η άσχετα με την διαδικασία.
Χειρουργική επέμβαση
Ακολουθεί η χειρουργική αφαίρεση όπως έχει προγραμματιστεί, που για τον σωστά εκπαιδευμένο και έμπειρο γναθοχειρουργό είναι μία απλή επέμβαση ρουτίνας. Γίνεται η κλασσική τοπική αναισθησία ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις ιδιαίτερης δυσκολίας, για την οποία έχει ενημερωθεί ο ασθενής, μπορεί να επιλεγεί η εξαγωγή να γίνει με μέθη ή ακόμα και με γενική αναισθησία.
Μετά την αναισθητοποίηση της περιοχής ακολουθεί η χειρουργική επέμβαση η οποία είναι απολύτως ανώδυνη, η ταλαιπωρία του ασθενή μηδαμινή και η ολοκλήρωση της, στη πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν ξεπερνάει το 15λεπτο.
Μετεγχειρητική περίοδος – Αφαίρεση ραμμάτων
Αμέσως μετά το τέλος της επέμβασης θα εμφανιστεί εξωτερικό πρήξιμο, μία ελαφριά δυσφορία και σπάνια κάποιο αιμάτωμα. Τα συμπτώματα αυτά χειροτερεύουν για 24-48 ώρες και στη συνέχεια αρχίζουν αργά και σταθερά να υποχωρούν σε 5-6 μέρες. Η φυσιολογική μετεγχειρητική εξέλιξη προϋποθέτει την συμμόρφωση του ασθενή στις οδηγίες που θα του έχουν δοθεί.
Θα πρέπει να ακολουθήσει πιστά τη συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή η οποία θα έχει δοθεί από τον στοματικό και γναθοπροσωπικό χειρουργό για να γίνουν τα συμπτώματα ηπιότερα και να προληφθούν τυχόν επιπλοκές. Κρύες κομπρέσες μπορούν να βοηθήσουν το πρήξιμο και η πιστή τήρηση των κανόνων υγιεινής εξασφαλίζουν την γρήγορη και απρόσκοπτη επιστροφή της στοματικής κοιλότητας στη φυσιολογική της κατάσταση. Ο έντονος μετεγχειρητικός πόνος μετά την εξαγωγή ενός φρονιμίτη είναι πολύ σπάνιος.
Μετά από μία βδομάδα γίνεται επανεξέταση του ασθενή για να επιβεβαιωθεί η φυσιολογική εξέλιξη της επέμβασης και αφαιρούνται, αν χρειάζεται , τα ράμματα. Ο ασθενής είναι υποχρεωμένος να φροντίζει την περιοχή για ένα διάστημα ακόμα 1-2 βδομάδων, μέχρι την πλήρη επούλωσή της.
Πως πρέπει να βγαίνουν οι φρονιμίτες;
Αν και ο κάθε φρονιμίτης μπορεί να βγει ξεχωριστά, είναι πολύ καλύτερο για τον ασθενή η εξαγωγής τους να γίνεται είτε σε ζευγάρι (κάθε πλευρά ξεχωριστά) είτε όλοι μαζί. Αν και η αφαίρεση όλων των φρονιμιτών μαζί ακούγεται αρχικά αρκετά επιβαρυντικό για τον ασθενή, η τελική ταλαιπωρία του είναι σαφώς μειωμένη. Και αυτό διότι:
• Είναι μία διαδικασία απολύτως ασφαλής και γρήγορη και μπορεί να γίνει άνετα στο χώρο του ιατρείου του γναθοχειρουργού. Σε περιπτώσεις δύσκολες, ή σε ασθενείς ιδιαιτέρως αγχωμένους η επέμβαση μπορεί να γίνει με μέθη ή ακόμα και με γενική αναισθησία.
• Οι χειρουργικές συνεδρίες μειώνονται από 4 σε 2 ή, ακόμα καλύτερα, σε 1 που η διάρκεια της δεν θα ξεπερνά τα 45’, χρόνος απόλυτα ανεκτός ακόμα και από δύσκολους ασθενείς.
• Η ίδια φαρμακευτική αγωγή (προληπτική αντιβίωση-αντιφλεγμονώδη-παυσίπονα) χορηγείται μόνο 1 ή 2 φορές αντί για τέσσερεις.
• Οι καθημερινές επαγγελματικές, σχολικές ή κοινωνικές υποχρεώσεις του ασθενή διαταράσσονται αντίστοιχα 1-2 φορές αντί για 4.
• Η μετεγχειρητική επιβάρυνση του ασθενή είναι περισσότερο πρακτικής μορφής παρά ουσιαστικής αφού υπάρχουν πληγές και από τις 2 πλευρές και δυσκολεύεται αντικειμενικά στην μάσηση και στη στοματική υγιεινή. Το οίδημα επίσης όταν εμφανίζεται και στις δύο πλευρές δημιουργεί πράγματι μία λίγο μεγαλύτερη δυσφορία στον ασθενή.
• Ο χρόνος αποθεραπείας όμως είναι πάντα ο ίδιος είτε αφορά 1, 2 η 4 δόντια.
Πρέπει να βγαίνουν οι φρονιμίτες σε παιδιά και εφήβους μετά την ορθοδοντική θεραπεία;
Η παρουσία εγκλείστων φρονιμιτών, σύμφωνα με την άποψη πολλών ειδικών, φαίνεται να αποτελεί έναν από τους παράγοντες που δημιουργούν συνωστισμό στα μπροστινά δόντια και υποτροπή της ορθοδοντικής θεραπείας κατά την προσπάθεια ανατολής τους. Για αυτό το λόγο οι περισσότεροι ορθοδοντικοί συστήνουν την εξαγωγή των εγκλείστων σωφρονιστήρων στα παιδιά και τους εφήβους συνηθέστερα μετά το τέλος και σπανιότερα πριν την έναρξη της ορθοδοντικής θεραπείας και πριν την έναρξη της ανατολής τους, στην ηλικία δηλαδή από 14 μέχρι 18 ετών συνήθως.
Η αφαίρεση των φρονιμιτών σε αυτή την ηλικία ενδείκνυται να γίνεται σε μία συνεδρία και τα οφέλη είναι πολλαπλά:
• Αποφεύγεται η συμμετοχή των έγκλειστων φρονιμιτών σε πιθανό συνωστισμό των μπροστινών δοντιών και υποτροπή της ορθοδοντικής θεραπείας.
• Αποφεύγονται όλα τα μελλοντικά προβλήματα που μπορούν να δημιουργήσουν οι έγκλειστοι φρονιμίτες.
• Η αφαίρεση είναι ευκολότερη αφού έχει σχηματιστεί τμήμα μόνο του δοντιού.
• Η επούλωση είναι τελειότερη αφού ο ασθενής είναι νεώτερος και έχει σχηματιστεί τμήμα μόνο του δοντιού.
• Η επιβάρυνση του νέου ασθενή από πολλαπλές φαρμακευτικές αγωγές είναι μειωμένη αφού οι εξαγωγές μπορούν να γίνουν σε μία συνεδρία.
• Για τον ίδιο λόγο η διαταραχή στις σχολικές υποχρεώσεις είναι πολύ μικρότερη.
• Όταν η επέμβαση εκτελείται από έναν έμπειρο γναθοχειρουργό η χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση όλων των φρονιμιτών δεν κρατάει περισσότερο από 45-50 λεπτά, είναι ανώδυνη και η ταλαιπωρία του νεαρού ασθενή ελάχιστη.
• Η μετεγχειρητική πορεία, για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι πιο ήπια, πιο σύντομη και με τις λιγότερο δυνατές επιπλοκές.
Τι θα γίνει αν αποφασίσετε να κρατήσετε τους φρονιμίτες σας;
Εάν παρά τη συζήτηση με τον οδοντίατρο σας και τον στοματικό και γναθοπροσωπικό σας χειρουργό, επιμείνετε να κρατήσετε τους φρονιμίτες σας θα πρέπει να είσαστε ιδιαίτερα σχολαστικοί με την καθαριότητα και την υγιεινή τους. Ο οδοντίατρός σας θα πρέπει να τους εξετάζει σε τακτά χρονικά διαστήματα τόσο κλινικά όσο και ακτινογραφικά ώστε να επιβεβαιώνεται ότι τόσο τα δόντια όσο και ο βλεννογόνος και τα ούλα παραμένουν υγιή. Οι πιθανότητες βέβαια είναι ότι κάποια στιγμή στο μέλλον θα χρειαστεί να τους αφαιρέσετε.
Οι πληροφορίες που παρέχονται εδώ δεν προορίζoνται ως υποκατάστατο της επαγγελματικής ιατρικής συμβουλής, διάγνωσης ή θεραπείας αλλά παρέχονται μόνο για την γενική ενημέρωσή σας. Για οποιοδήποτε πρόβλημα ή ανησυχία σας να επικοινωνείτε πάντα με το στοματικό και γναθοπροσωπικό σας χειρουργό.